Po zakończeniu II wojny światowej na obszarze przyszłego Śląskiego Okręgu Wojskowego stacjonowały 2,6,8 i 10 DP. We wrześniu 1945 roku, z chwilą utworzenia siedmiu okręgów wojskowych do OW VI / Łódź/ odchodzą 2,6 i 8 DP a do OW IV Śląsk przychodzą 7,11 i 13 DP.
Rozformowane zostają bojowe jednostki artylerii wchodzące w skład 1. AWP :
- 1 Warszawska Brygada Artylerii im. gen. Bema,
- 4 Brygada Artylerii Przeciwpancernej,
- 1 Samodzielny Pułk Moździerzy,
- 1 Samodzielny Dywizjon Pomiarowy Artylerii,
- 2 i 5 Składy Amunicji Artyleryjskiej
- 3 i 4 Warsztaty Artyleryjskie.
Na podstawie rozkazu Naczelnego Dowództwa WP nr 0236 z dn. 8.09.1945 r. w ŚOW powstają: 85 Pułk Artylerii Ciężkiej, 24 i 25 dywizjony artylerii ciężkiej, 9, 2, 7 i 15 dywizjony artylerii ppanc, bateria zwiadowcza, 116 Okręgowy Skład Artylerii z warsztatem remontowym.
2 i 10 dappanc dla 2 i 7 DP utworzono na bazie rozformowanej 4 Brygady Przeciwpancernej. Z pododdziałów 1 Warszawskiej Brygady Artylerii Armat im. gen. Józefa Bema utworzono 85 Warszawski Pułk Artylerii Ciężkiej (ze sztabu brygady i 1. dywizjonu), 24 Dywizjon Artylerii Ciężkiej (z 2. dywizjonu) oraz 25 Dywizjon Artylerii Ciężkiej (z 3. dywizjonu). Z tych jednostek tylko 85 PAC pozostał w okręgu, gdyż już w październiku sprzęt artyleryjski 25 dac przewieziono spod Kostrzyna do Lublina i podporządkowano DOW VII a w grudniu 24 dac podporządkowano DOW I.
W październiku 1945 roku w skład OW IV wchodzi 1 Korpus Pancerny z Odwodu ND mający w swojej strukturze m.in. 24, 25 i 27 Pułki Artylerii Samobieżnej, 2 Samodzielny Pułk Moździerzy i 26 Rothenburski Pułk Artylerii Przeciwlotniczej. Korpus zostaje prawie natychmiast rozwiązany, ale z jego jednostek pozostają OW IV m.in.: 3 BPanc oraz 24, 25 i 27 pułk artylerii samobieżnej (dowództwo i sztab, cztery baterie dział samobieżnych, kompania fizylierów, kompania zabezpieczenia technicznego oraz plutony: dowodzenia, saperów, remontowy, transportowy, sanitarny i drużyna gospodarcza). Pułki te przeniesiono na stan pokojowy wynoszący w 24 Pułku Artylerii Samobieżnej 381 żołnierzy, w 25 Pułku Artylerii Samobieżnej – 422 żołnierzy. W listopadzie do WOW ubywa 27 Pułk Artylerii Samobieżnej. Rozformowany zostaje też 2 Pułk Moździerzy. Wyeksploatowanie sprzętu (dział samobieżnych Su-76), było przyczyną rozformowania 2 i 10 das (2 i 7 DP) oraz utworzenia dla obu dywizji dywizjonów artylerii przeciwpancernej wyposażonych w armaty 76 mm ZiS-3 (na podstawie rozkazu ND WP nr 0288/Org z 15 października 1945 r.). W końcu 1945 roku Dowódcą Artylerii Okręgu jest gen. dyw. Aleksander Modzelewski, któremu podlegają jednostki artylerii naziemnej i przeciwlotniczej (1):
- jednostki okręgowe (armijne) – 85 pułk artylerii ciężkiej (Bielsko-Biała), 24 dywizjon artylerii ciężkiej (Bielsko-Biała), 24 pułk artylerii samobieżnej (Opole), 25 pułk artylerii samobieżnej (Opole), 84 pułk artylerii plot (Pszczyna), 116 Okręgowy Skład Artyleryjski z warsztatem remontowym.
- artyleria dywizyjna: 7 DP – 38 pułk artylerii lekkiej (Oława), 10 dywizjon artylerii przeciwpancernej (Lubań), artyleria 33 pp, artyleria 35 pp, artyleria 37 pp; 10 DP – 39 pal (Jelenia Góra), 13 dyon art. ppanc (Żarów), artyleria 25 pp, artyleria 27 pp, artyleria 29 pp; 11.DP – 33 pal (Gocławek), dyon art. ppanc (Żarów), artyleria 38 pp, artyleria 40 pp, artyleria 42 pp; 13 DP – 35 pal (Będzin), 16 dyon art. ppanc. (Będzin), artyleria 44 pp, artyleria 46 pp, artyleria 48 pp (2).
Spośród wymienionych jednostek artylerii, na trwałe do historii Śląskiego Okręgu Wojskowego wpisze się, m.in. – przeformowany później na 11 pa – 33 Pułk Artylerii Lekkiej (33 pal), którego ponowne utworzenie w 11 DP nakazuje rozkaz nr 058/Org ND WP z 15 marca 1945 roku.
Struktura organizacyjna 33 pal przedstawiała się następująco: dowództwo i sztab, sekcja polityczna, bateria dowodzenia, kwatermistrzostwo, dwa dywizjony 122 mm haubic wz. 38, dywizjon 76 mm armat ZiS, warsztaty artyleryjskie, sekcja ładowania akumulatorów, pluton gospodarczy. Utworzono też baterię szkolną, a w późniejszym okresie batalion szkolny. Miejscem zakwaterowania były budynki fabryczne przy głównej drodze prowadzącej z Konstantynowa do Łodzi, gdzie formowanie pułku zakończono 24 kwietnia 1945 roku. Pierwszym dowódcą jednostki został ppłk Krupczatnikow, szefem sztabu mjr Selin, a pierwszymi polskimi oficerami w 33 pal byli, m.in. por. Dziedzic i ppor. Sędzijewski.
Po wojnie, gdy 11 DP otrzymuje zadanie ochrony granicy na Nysie Łużyckiej, 33 pal pod koniec maja przegrupowuje się transportem kolejowym z Konstantynowa do Gubina, a po zmianie zadania dywizji – pieszo do Jasienia, gdzie zakwaterowany zostaje w budynkach poszpitalnych (3) (w Kronice Andersza pod datą 20.12.1945 roku odnotowano Głogówek jako m.p. pułku).
Źródła:
- Ppłk dr Jerzy Kajetanowicz „Skład i organizacja jednostek piechoty, wojsk pancernych i zmechanizowanych Śląskiego Okręgu Wojskowego w latach 1945-1965” WSO im. T. Kościuszki, Wrocław 2000,
- Paweł Piotrowski „Śląski Okręg Wojskowy. Przekształcenia organizacyjne 1945-1956” – Wydawnictwo TRIO, Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa 2003,
- Józef Łojek, Stanisław Butlak „5 Pułk Artylerii w Sulechowie” – Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, Pruszków 1997),
